Оны шилдэг шүлэг шалгаруулах “Болор цом-41” наадам өчигдөр боллоо. Сүүлийн даваанд 21 яруу найрагч шалгарч тайзнаа шүлгээ уншсанаас Г.Сэр-Одын шагналт яруу найрагч С.Начин түрүүлж, “Болор цом”-ын эзэн, Эгшиглэнт эхийн хишигт найрагч болов. Дэд байрын эзнээр “Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч Д.Галсансүх тодорлоо. Гутгаар байрт МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Э.Гнатулга, дөтгөөр байрт яруу найрагч О.Элбэгтөгс, тавдугаар байрт яруу найрагч М.Дэвээжаргал нар шалгарав.
Мөн “Утга зохиол, урлаг” сонины нэрэмжит шагналаар яруу найрагч Г.Хашбаатар, “Цог” сэтгүүлийн нэрэмжит шагналаар яруу найрагч Б.Бүргэд нарыг шагнасан юм.
“Болор цом-41” наадмын тэргүүн байрын эзэн, Эгшиглэнт эхийн хишигт найрагч Сайнжаргалын Начин
Гэрлэлт түүнтэй харьцах цуцлалтын тоо жил ирэх тусам нэмэгдэх боллоо. Монгол Улсын хэмжээнд тухайн тоо баримтаар өдөрт 10 гэр бүл гэрлэлтээ цуцлуулж, 40 хос гэрлэлтээ бүртгүүлдэг. Гэрлэлтээ бүртгүүлж буй нас 20-29 насныхан 72 хувийг эзэлж байна. Цуцлалтын тоо энэ байдлаар үргэлжлэх бол өдөрт гэр бүлээ батлуулж буй 40 хосын 10 нь эрсдэлтэйг тоо баримт сануулж байна.
Сайхан хайр гэж байдаг юм шүү. Олдвол бүү алдаарай. Ч.Лодойдамба
Уучлалын шүлэг
Орчлонд өчнөөн од харваж болох байсан
Гэвч биднийг хооронд нь мөргөлдүүлсэн
Гэрэл заагч сар нь чи байсан
Онцгой учрал, энэ амьдралаас хүсэж таашаах бүхний
Эхний амьсгал нь яаж эхэлснийг чи хийгээд бид мэдээгүй
Эх хүн үрээн тэврэхдээ ямархан ариусалд умбадгыг
Эмэгтэй хүний сэтгэлийн байгальд зочилж мэдрэхсэн
Цайнаас савсах уур өрөөн дэх агаарыг хөгжимдөнө
Цэх завилаад нүдээ аниваас
Цохолж ирэх үйлийн үр боловсорч дуусаад
Царам хэцэд амь эцэслэх гэж буй
Эцсийн амьсгалаа татраахаасаа өмнө
Эх болсон тэнгэрээ бүртгэн ширтээд
Газар шороондоо шингэх гэж буй бүргэдийн
Ганцхан ахиад дэвж үзэхсэн гэх сүүлчийн хүсэл ч юм билүү
Бидэнд мэдэгдэхгүй өчнөөн өнгийн хувирал
Бидэнд мэдэгдэхгүй өчнөөн тоосонцрын гялаан
Бид хүртэж болох ч амсаж боломгүй аз жаргал
Бид амталж болох ч хүртэж боломгүй уй гуниг гээд
Ээ дээ энэ амьдралаас авч болох бүхэн яасан их байна вэ?
Эмэгтэй хүн, ээж хүн, эгч хүн, эхнэр хүн гэдэг
Эр хүний сэтгэлийн овоон дээр л сэмэрч байдаг хадаг ч юм билүү
Чи жишээ нь яаж уйтгарлдагыг
Чимээгүй нулимс унагахдаа
Ямар чимээ хацрыг чинь зүссээр
Зүрхэнд чинь шингэдгийг
Яруу найраг шиг ойлгох нэгэн гэдэгт би итгэдэг
Зам татуулан урсах тэр нулимс
Заримдаа бидний сэтгэлийн горхитой нийлхээрээ
Зах хязгааргүйг сэтгэх хөлгийн далбаа ч болдог юм билүү
Залуу явах гэдэг эргээд тэртээ холоос
Тэмүүлж наддаа буцан ирээч гэж гар даллахад
Тэрүүхэнд гэрэлтэх үед нь чи инээгээд одсон шүү дээ гэж
Тохуурхан мушилзах доогтой хөгжөөн болж ч магадгүй гэхээс
Тодорхойлж таамаглашгүй тэр л цаг хугацааг
Тогтоож энэ л үедээ бид барьж авч чадахгүйг бодхоор
Өрөвдмөөр өр зүрх хөндүүрлэн урагдмаар мэдрэмж төрүүлж байгаа биз
Өвдөг нугарна, гэвч бохирч сөгдсөн мэдрэмжээ цагаатгах гэж бид босно
Өчнөөн сар жилүүдэд чи миний сэтгэлийн дотор амьдарч
Өрцөн цаанаа би түлээчин мэт бодлын чинь ойд унасан гишүүдийг түүж алхана
Гал зээглэн тулгандаа тогоогоо тавьж
Гараа ээх хүүхдүүдийнхээ инээдийг сонсож
Гарчиглаж суух сонингуудаа үдэж, ач зээдээ хэрэгтэй мэдээллийг нь хайчилж
Гарынхаа салаагаар урсан одох цаг хугацааны урсгалыг сэлүүрдэнэ
Амьдрал баялаг гэж чи хэлдэг
Чинийхээ санааны цэцэрлэгт үр цацаж
Цацсан үрээ би өдөр бүр услагч цэцэрлэгч өвгөн байхыг хүснэ
Цамцаа өмсөөч дээ даарчихлаа шүү дээ гээд чиний ирэх хөлийн чимээнд
Цаг хугацаа дөрвөн улиралтайгаа чамайг хөтөлсөөр надад ирнэ
Ахиад бид амьдрахгүйгээс хойш авсанд дотроо ч хамт нойрсохоор одох юм шүү
Хайртай гэж хэлэх амархан, хайрлах хэцүү
Хайрлах л хэцүү, хэлж болдоггүй хайрын үгс гэж хүртэл бий
Үгэнд заримдаа итгэх хэцүү
Үйлдэл заримдаа үгнээс ч чухал
Сум мэт үгс цээжийг чинь шархдуулавч
Суниагаад босох чинь хөгжим мэт яруу
Бягтрууланд венийн вальс эгшиглэж
Баяр бүхнийг чиний гараар бүтээгдсэн идээгээр дүүргэхсэн
Эрвээхэй суусан цэцэг нисхэд нь дохигноод үлдэх шиг
Эмзэг турьхан хурууд чинь хувцасаа сэгсэрхийг
Ээмгээ тайлж, үснийхээ боолтыг мулталж
Үдэш оройн энгэсгийг үргээж
Үүр цүүрийн гүнд цээжинд минь шүлэг зурхыг
Худал унтсан мэт дүр эсгээд, аньсан нүдэндээ чинийхээ үйлдлийг өхөөрдөж
Хувь төөргийнхөө хүрдийг эргэцүүлж нойрсохсон
Зүүдэндээ ч үнсхээс цэрвэж, жигд амьсгалах амьсгааг чинь
Тагтаар сийгэх салхинаас харамлаж
Таны зүрхний цохилтыг дэрэндээ шингээж
Зуун зуунд үлдэх мөр бадгуудыг ноотлох дэвтрийнхээ хуудсыг сөхөнгөө
Талхаа зүсэж, аягаа угааж, тоосоо арчиж
Хөшгөө ярхад өрөө нэвтлэх цэл залуухан нарны тусгалд
Хайрт минь эдгээр гэрлийг хардаа гэж хүүхэд шиг догдлохсон
Уяан дээр эрвэлзэж дэрвэлзээд
Онгодын минь хүлэг сүсэгтний дүрээр үүрсэнэ
Одоохон явчхаад ирэе хайрт минь
Орчлонгийн оргүй хоосонд ч бид хүрэлцэхгүй алс байлаа ч
Уйтгар гунигаа баяр ерөөл болтол амьдрах хувь төөрөгтэй билээ бидэн
Учиртайхан харцаар нэг л шагнаач намайг
Уянга дуу, эгшиг найргийн чинь охь, бүх насны тань эзэн явая гэх
Ухаан санааны минь гүнээс тэнгэр өөд цоролзон өндийх моддын сүүдэрт хамт хэвтээч
Цас бударсаар, бударсаар, бударсаар
Цайдам хөндийг хучина
Царай зүс тань толигор өнгөлөг гэрэлтэй
Зулайдаа сансар огторгуйг эрхлүүлж
Зулзаган шинэсний залуухан мөчир мэт гунхах чиний
Зураг дүр чинь цээжин гүний минь гуунд завилаатай
Өргөх ёстой дээж минь гэвэл чи
Өгсөж дээш мацах оргил минь чи
Өдөр бүрт залбирах залбирал минь чи
Өргөө гэрийн минь унь багана нь чи
Өргөж асарсан бүхнээ энэрэгч нь чи
Өршөөж соёрхох нигүүлсэнгүй сэтгэлтэн минь ч чи
Өр зүрхний хаалгыг минь нээгч нь ч чи
Бодоогүй бүхэн энэ амьдралд ирдэг
Болзож уулзсан хувь төөрөг минь
Бурханы алдаагүй зурсан зураг гэдэгт би итгэдэг
Ирээдүй биднийг гэрэлт харгуйд урин дуудна
Инээмсэглээд ахин нэг алхахад
Ирмэг цолгиухан цэл залуухан насууд минь даанч гоёхон санагдана
Алдсан байж болно бид
Алдрайхан нас шүү дээ
Уучлал гэдэг хэзээд оройтдоггүй санагдана
Ухаан санаанд минь уужимхан голын шанд бургилна
Тэр голын эхэнд тэргүүндээ гараа духдуулаад
Тэнгэрийн хаяаг саравчлан зогсох
Тэнгэрлэг ариун үзэсгэлэнт минь
Ухааны тань уулын бүсэлхийг нар зөв ороож гуйя!
Болгоогооч амь амьдралыг минь
Бүгд найрамдах улсаа тунхаглаж үндсэн хуулиа баталсны 99-н жилийн ойд зориулав
Үеийн үед итгэнэ эх орон минь
Үүрийн гэгээнд цэцэг дохигнох
Үндсийн гүнийг нь чагнаархаж
Чөдрийн морь шүүдэрт жиндэн зүүрмэглэх
Чив чимээгүй уулс нь далайн ёроол байснаа бодож дүнхийх
Өргөл мөргөлийн өндөр дээд эх орон минь
Өргөн дэлхийд өөрийн сүнсийг эрэн орь ганцаар бэдэрч явахад
Өгүүлэх шүлгийн байц гишүүн шиг
Алс алсын толгодыг нь ширтхэд
Өндөр тэнгэрээс хэв хадаг унжуулсан мэт
Анир чимээгүйгээр үүлс нь газрын хэвгийд шингэдэг эх орон минь
Манант тэнгэртэй хаяа хатгасан түүхийн их уснаас амталхуй
Наранд цогшсон гандирсын балгад нь
Саранд сэрийсэн нууцлаг ертөнцөө бүүвэйлсэн
Санааны огторгуйд ээл дулаан илчээ түгээхдээ
Намрын хонгор зэрэглээндээ унага эрхлүүлж наадсан эх орон минь
Хур тээсэн хээлтэй үүл шиг
Ертөнц эхийн хэвлийн хүйсэнд бүрэлдэхдээ
Ер бусын үй түмэн загас жараахайг
Сая живаан тэртээд салмайтал суяралдуулан сэлүүлж
Сансар огторгуйн нууцыг гүндээ оньсолсон эх орон минь
Хөвөн дээгүүр алхаж байгаа юм шиг тогорууд нь ирэхэд
Зөрж одсон учирлын сэжүүрт гадас тойрон гунганах ботгоны
Зөөлөн зөөлөн бөмбөрөх нулимсыг салхиараа арчихдаа
Бударгана үүрч алхах бөгтөр эмгэний сэтгэлийг үймцүүлж
Бүүр эртийн эртэд эврээ буганд итгээд явуулсан гэнэн тэмээний нулимс эх орон минь
Нараа үзсэн ой хөвчийн цоорхойд нярайлах гэрэл шиг
Саранд сэрийсэн нууцлаг ертөнц нь
Наранд цогшсон гандирсаа бүүвэйлсэн
Санааны огторгуйд ээл дулаан илчээ түгээхдээ
Намрын хонгор зэрэглээнд эрхэлж хоцорсон унагыг эхийнх нь сааманд унтуулсан эх орон минь
Үзэсгэлэнт бүсгүйн энгэрийн алчуур хийсэх шиг эмзэгхэн шүү та
Үхэхэд минь газар шороондоо тэвэрч нойрсох ертөнц минь чи
Мөнхөд таныг хайрлана гэж би худлаа хэлж чадахгүй
Мөнхийн мөнхөд чамайг хайрлах бүхэн тасралтгүй төрнө гэдэгт харин
Үеийн үед итгэнэ ээ эх орон минь
Дорнын дотоод гоо сайхан
Говийн догшин ноён хутагт Дулдуйтын Данзанравжаагийн мэлмий нээсний 220 жилийн ойд зориулав
Дорнын дотоод гоо сайхныг нэгжихэд
Үдшийн говьд үнээ мал хивэх нь цолмон оддод тод сонсогдож
Үлгэрийг тэд л өөр хоорондоо шивнэлдэн эвцэлдэж байна уу гэлтэй
Догол мөрөөс энхэл мөрийг хайх шиг нэг нэгнээ харван тоглоно
Дорнын дотоод гоо сайхныг хэмжихэд
Шонгын орой дээр хар хэрээ үзтэл цайрах үүрийг эвхэн бөөвийж
Шанх дэлээ сэгсрэн үүрсэх хүлгийн янцгаалтанд цочин сэрээд
Догшин хутагтын аялгуулж явсан говь руу хангайн зүгээс салхи эсгэнэ
Дорнын дотоод гоо сайхныг тэмтэрхэд
Сахлаа имрэн дуран тавьж суусан өвөг минь
Сайхан энэ дэлхийн нэгэн толгод дээр чулуу нэмээд
Долоон бурхан одруу цоройж тэмүүлсэн буган чулуунд үлдсэн шиг санагдана
Дорнын дотоод гоо сайхныг амталхад
Усруу цувах адуун сүрэг уудмын холыг сүүдэртэйгээ цуг хумисаар
Уран торгон зэрэглээн хоосныг газрын хээлэнд туураараа бичиглэж
Домгын алслалт цаг хугацааг муутуу цаас шиг эвхэнэ
Дорнын дотоод гоо сайхныг үнэрлэхэд
Цас унах чимээг цайрах борооны үзүүртэй зангидаж суугаа ээж минь
Цайныхаа дээжээс тогорууд үймцсэн зэлгээн туяан дор цацаж зогсоо нь
Дотоод мөн чанарын минь халил байц дээр зогсоо өвөг дээдсийн сүнс шиг үзэгдэнэ
Донын дотоод гоо сайхныг чагнахад
Сэтгэлийн минь аг чиггүй нам гүмд угаал үйлдэх бүсгүй
Сэмээрхэн өлмийлсөөр он цагийн хэцэнд сэтгэлээ тохож орхиод одох нь
Дадуширт зориулсан “Үлэмжийн чанар”-ыг цээжний хананд нөр цууриатуулах мэт сонсогдоно
Дорнын дотоод гоо сайхныг харахад
Хажуу дэргэд тамхилж зогссон агуу найрагчид бодлоо нүцгэлж үлдээгээд
Хараа хярхаггүйн тэнгэр өөд цувныхаа хормойг далдартал дэвсээр одох нь
Дэвтэрийн завсарт хатаагдан үлдсэн намрын навч лугаа бодолд үйрэх нь гашуун тэмтрэгдэнэ
“Болор цом-41” наадмын дэд байрын шагналт, Хэнтий аймгийн Дадал сумын уугуул, “Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч Дэжидмаагийн Галсансүх
Жинхэнэ яруу найрагчдад
Онгоцны хөдөлгүүрийн хүнгэнэх дуун
Овидий найрагч Ром хотоос хөөгдсөнийг сануулнам
Данте найрагч Флоренци хотоос дутааж гарахдаа
Дахин дахин ирэхийг дэндүү их хүссэнийг доторлоном
Хөөрхий дөө, Чойном найрагч Налайхаас Улаанбаатар руу алхаж явахдаа
Хөл юу нь ямар их хөндүүрлэж өвдсөн бол гэж өрөвднөм
Бродский найрагч замдаан юун дээрээ сууж тамхилахдаа
Бушуу яв гэж хөөсөн Ленинградынханд хорсон хонзогноном
Мунаг харанхуй Парисын чулуун гудамжаар чирэгдэж явахдаа
Мэргэн хэлэмгий Вийон найрагч мэгдэж сандарч уйлнам
Говийн ноён хутагт Равжаа найрагч Богд хааны хүрээнээс туугдаж гарахдаа
Голдоо ортол гомдож эргэж ирэхгүй гэж эрслэн бодсоныг болгооном
Түмэн олноо дагуулаад хөдөлсөн Цогт хунтайж найрагч бээр
Туулынхаа уснаас амсахдаа Түвдэд мөнхөрнө гэж мэдсэнийг мэдэрнэм
Яруу найрагчдын явсан зам бүхэн яагаад
Яг нэг цэг дээр огтлолцдог учрыг ойлгох гэж оролдном
“Болор цом-41” яруу найргийн наадмын тавдугаар байрын шагналт Ховд аймгийн Дөргөн сумын Мэндчулууны Дэвээжаргалын шүлгүүд
***
Асганы хэлтэрхий өнхөрсөөр уул болдог
талд
Адууны хөхөл мэт сул өвс ганхаж байдаг сан
Амгайн чимээ салхины баруунтаа хадахад
Амгалан, өгөөмөр зүүдийг орчлон бүгдэд илгээдэг сэн
Сүнсийг нь ахуйн шаналгаа бөхийн тамгалсан
Сэтгэл тамирдуулагч мөхөс үгийн эрин зуунд амьдарнам
Сэргэн мандалт, үүх түүх, сэлэм хуй, бахархах завгүй
Сэнсэрмэл үгсээр зүрхээ бялдан алхнам
Хүүхэн хэл чичрүүлэн чимчигнэтэл зүсэж гадагшлах
Үгсийн хүчийг хүснэм
Хүмүүний дотор амьдралыг ерөөгч
Хувьт хэлний минь шуурга бүү намжаасай
Цасан боронгоор нүүр нүдгүй ороолгох
Цастай уулын жим шиг авианд бэдэрч байнам
Цангасан адуу шандын усыг хүдхийтэл залгилах шиг
Ялгуун хэлээ өөмж эс чадаад захаас нь хүртэж явнам
Аав аа ээж ээ… аврал мэт ийм үгсийн шидээр хорь хүрч
Арал тэрэгний мөөр шиг хөхөрч, хэмхэрсэн Дөрвөдийнхөө аялгаар ярьж байна аа
Халиасан тэнгэр минь хараачаан цаахан көгкрек шиг
Халиат келнее хөвхөг дүүргэж амьдарнам аа
Асганы хэлтэрхий өнхөрсөөр уул болдог талд
Адууны хөхөл мэт сул өвс ганхаж байдаг сан
Амгайн чимээ салхины зүүнтээ хадахад
Амгалан, өгөөмөр зүүднээс орчлон бүгдийг сэрээнэм зээ.
***
Үгүйлэн санахын хэрээр
Үймрэн гуниглах
Үр хойч байна гэдэг
Хэчнээн хөндүүр!
Өлгөөтэй хүрэмний мөрөн дээр
Өдөр бүрийн наран мэс шиг гялтайж
Бөхийхдөө зүсүүлж, өндийхдөө эдгэрсээр
Өрөөлийн нүдээр уйлж үзэв…
Үд дундын уулсыг жилэн орооход
Үчний хормойг дөрөөн дээсэнд амсуулдаг
Зэгст нуурын харз мэт, сэтгэл үл аниад
Балархай, халирхай зовлонгийн дууг эс аялав…
Нам дорын салхи бууриа эргэхдээ
Нударга навтартал хэнгэнээд
Үгүйлэн буйгаа өөрөөсөө ч далд
Үгдэрүүлэн суугаа хүний үрийг бодлоо
Өлчир хярууг хурааж
Мөнхийн цасыг бүтээсэн шиг ийм замд
Өнчин зүрх цуцаад ирэхийг үзэхдээ
Өрөөлийн нүдээр л уйлж үзэв…
***
Учралын монолог
I
Амьдралдаа хариг хориг харь хүн шиг би!
Гэвч
Амжиж хайрыг нь ч, хорыг нь ч хүртэх хүсэлтэй!
Сүүлчийн удаа гэж надад огтоос үгүй
Зөвхөн ганцхан удаа үзүүлэх эрэмгий дүр л гэж бий.
Хүйтэн шуурга энгэр ороогоод ирэхэд
Энхэр зүрхийг минь таньдаг чи хэрэгтэй!
Хүний л адил уймран байгаа өдрүүдээс
Эргээд алхах зам чамд л хүрэх учиртай
Тэгэвч
Амьдралд хэн хэнээсээ илүү бардам
Ахиад учрахгүй байсан ч зүгээр дээ…
II
Энэрэнгүй үгээр эвийлэн үнсэвч
Эргээд уулзахдаа сүүдрээ нөмөрнөм
Сэтгэл сүмийн хонх шиг жингэнээд л
Сайхан гэгээн дүрийг чинь дуулнам
Цаг хугацааны сүр хүчинд итгэж
Эдгээхийг хүссэндээ л өршөөл эрсэн
Энэ амьдралын манан дунд биесээ орхиод
Цантай үгийг нулимсны халуунаар арчсан
Дурсамжийн гэрэлд дүрэлзэн шатлаа ч
Дурлал гэдэг зугаа л байлаа
Учирсан, хагацсан үнэн мөрүүдийн ард
Уужрал гэж итгэсэн хөндүүр л үлдлээ
III
Одоо л чи ороод өнгөрсөн бороо шиг мартагдаасай Одоо л чи огт ороогүй бороо
