2021.11.12–ны энэ өдөр Томуу, томуу төст өвчин, хатгаатай тэмцэх дэлхийн өдөр тохиож байна. Энэ өдрийг тохиолдуулан бид та бүхэндээ мэдээлэл өгөх үүднээс УГТЭ-ийн Уушги, уушги судлалын тасгийн их эмч Б.Золзаяатай дархлаа, томуу томуу төст өвчин гэж юу вэ? Өвчний хүндрэл, урьдчилан сэргийлэлт гэх сэдвээр ярилцсанаа хүргэж байна.
НЭГ. Вирүсын халвдарын дараа хүний биед дархлаа тогтсон ч гэсэн хугацаа нь харилцан адилгүй байдаг
-Сайн байна уу? Хүйтний улирал ирж томуу, томуу төст өвчний дэгдэлт нэмэгдэж байгаа тухай мэргэжлийн байгууллагуудаас тогтмол мэдээлдэг боллоо. Ер нь томуу, томуу төст өвчин гэж яг юу вэ гэдгийг тайлбарлаж өгнө үү?
–Томуу, томуу төст өвчин нь иргэдийн хэлж заншсанаар ханиад гэж ойлгож болно. Тэгэхдээ томуу гэдэг нь илүү хүнд хэлбэрээр өвчлүүлдэг бол томуу төст өвчин арай хөнгөн хэлбэрээр илэрч эдгэрдэг хувилбарыг хэлж байгаа юм. Томуу, томуу төст өвчний хувьд хэдэн зуун сая хувилбарт вирүстай бөгөөд эдгээрийг багцлаад Томуугийн A,B,C,D хүрээний вирүсүүд, Риновирүс, Коронавирүс гэж хэд хэдэн бүлэгт хувааж ангилдаг.
Ханиад нь амьсгалын дээд замыг өвчлүүлж, халдварлуулж гэмтээдэг вирүсын шалтгаант өвчин юм. Өмнө нь ханиад хүрлээ л бол иргэд эмийн сангаас дураараа эмийн санчийн зөвлөсөн антибиоткийг авч уугаад 2-3 хоногтоо зарим нь зовиур нь арилдаг бол, хүндрэх нь хүндрээд л эмнэлэгт хандаж тусламж авдаг байсан. Харин сүүлийн үед иргэд ханиад нь вирүсээр үүсгэгддэг гэдэг ойлголтыг харьцангуй сайн мэддэг болсон байна. Вирүсийн шалтгаантай энэ ханиадны хамгийн хүнд хэлбэр нь өнөөдөр дэлхий нийтээр тархаад байгаа коронавирүс болоод байна. Өмнө нь коронавирүсийн шалтгаант томуу өвчин гарч л байдаг байсан. Энэ удаагийн шинэ хувилбар нь илүү хүнд, маш богино хугацаанд уушгийг гэмтээж байгаагаараа дэлхий нийтийг хамарсан өргөн цар хүрээтэй өвчлөлийг үүсгэж байна.
–Аливаа өвчин эмгэгийг бактериас үүсэлтэй, вирүсээс үүсэлтэй гэж ярьдаг. Энэ хоёрын ялгааг тайлбарлаж өгнө үү?
-Энгийнээр тайлбарлавал вирүс нь их ухаантай. Бактери нь хамаагүй бүдүүлэг. Бактери нь эсийн гадна өсөж үрждэг бол вирүс нь эзэн эсэд халдварлаж ороод удмын мэдээлэлд буюу бөөмийн дотор орж өөрийн мэдээллийг суулгаж эзэн эс өсөж үржиж олширхын хэрээр вирүс эзэн эсийг ашиглаж маш богино хугацаанд хэдэн зуун сая вирион болж өсч үрждэг. Тэгэхээр маш богино хугацаанд эсийг гэмтээж, хурц халдварыг үүсгэдэг.
Ханиадан дээр бас их сонин урвалууд бидний биед бий болж байдаг. Аль нэр вирүсээр үүсгэгдсэн ханиадаар өвдөөд эдгэрэхэд бидний биед тэр өвчилсөн вирүсын эсрэг дархлаа тогтоод үлдчихдэг. Дараа нь яг тэр өвчлүүлсэн төрлийн вирүс биед орж ирэхэд мемори селл буюу санамжийн эсүүд таньж залгиад, задлаад биеэс гадагшлуулна. Энэ үед эмнэлзүйд үрэвслийн шинжүүд үүсдэггүй байх нь. Харин өнөөдөр нэг ханиад хүрчихээд, хэд хоногийн дараа дахиад ханиад хүрж байна гэдэг нь өөр вирүсээр халдвар аваад байна гэсэн үг юм. Өнөөдөр дэлхий дахинд HIV буюу ДОХ-ын вирүсыг эмчилж чадахгүй л байна. Энэ вирүс нь гадаргуугийнхаа антигенийг тогтмол өөрчилж байдаг нь маш хүндрэлтэй дархлааны эсүүдэд баригдахгүй байгаагаас болж дэлхий нийт өнөөдрийг хүртэл уг өвчнийг бүрэн эмчилж чадахгүй байна.
-Томуугийн вакциныг жил бүр хийгээд нилээд хэдэн жил болоо. Тэгсэн хэдий ч иргэдийн дунд вакцин сайн, муу гэх яриа тасрахгүй байна. Энэ талаар тайлбар өгнө үү?
-Вакцины тухайд иргэдийн дунд байдаг нэг ойлголт нь ханиад томуугийн вакцин хийлгэхээр тэр жилдээ ханиад хүрэхгүй гэж боддог. Вакциныг яаж хийдэг вэ гэхээр тухайн жилд ханиадны аль хүрээний вирүс идэвхжих вэ гэдгийг судлан тогтоож давамгайлах вирүсын эсрэг вакциныг л хийдэг. Ханиад нь хэдэн мянган сая хувилбартай гэж ярианы эхэнд дурдсан. Тэгэхээр тойм нэг вакциныг хүний биед хийхээр бусад халдвараар нь өвдөх боломжтой боловч өвдөхдөө хөнгөн өвддөг. Олон сая төрлийн вирүс байгаа тул вирүсүүдийг бүлэглэж вакциныг хийдэг. Вакцин дээр сайн муу гэсэн байнгын асуудал гарч байдаг ч вакцин хийлгэснээр хөнгөн өвдөнө гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Магадгүй залуу хүмүүс өөрийнхөө дархлаагаар ханиадыг даван тууллаа гэхэд ойр ойрхон өвдөөд байдаг, хүндрэх хандлагатай, аль нэг эрхтэн ялангуяа амьсгалын зам, болон уушгийг барих гээд байдаг бол сэргийлээд вакцинаа хийлгэх нь хамаагүй зөв. Ер нь ихэнхи вакцин нь яг тэр идэвхтэй вирүсийн хорыг нь багасгаад дархлаа тогтолцоонд оруулаад өгчихдөг. Тэгэхээр хоруу чанар нь бага учраас эмнэлзүйн шинж тэмдэг илрэхгүй ч гэсэн дархлаа тогтолцоо таниад санамжийг эс үүсдэг байх нь.
Вирүсын халвдарын дараа хүний биед дархлаа тогтсон ч гэсэн хугацаа нь харилцан адилгүй байдаг. Салхин цэцгийн хувьд багадаа нэг өвдсөн байхад л бид насан туршийн дархлаатай болдог бол харин ханиад томуугийн үед тухайн вирүсийн үед дархлаа тогтолцоо хэр удаан үргэлжилж баригдах вэ гэдэг нь хувь хүний онцлог, вирүсийн шинж чанараас хамаарч өөр өөр байдаг. Тийм ч учраас коронавирүсээр өвдсөн хүмүүст хэр удаан хугацааны дархлаа тогтож үлдэж байгаа нь тодорхойгүй байна, мөн коронавирүсын өөр өөр хувилбаруудаар нь бид дахин халдвар аваад байна гэж үзэж байна.
Тиймээс бид дахин халдвар авахгүй тулд өөрсдийгөө маш сайн хамгаалсаар л байх хэрэгтэй. Бидэнд энэ өвчний эсрэг насан туршийн дархлаа тогтохгүй байна гэсэн үг.
–Вакцин хийлгэсэн ч гэсэн өвдөөд байна, бага насны хүүхдүүд ялангуяа цэцэрлэгийн насны багачууд маань нэг ханиаднаас нөгөө ханиадаар өвчлөөд л яваад байдаг энэ циклийг тайлбарлаж өгнө үү?
– Ханиад томуу хүрэх тоолондоо л бид өөр өөр вирүсын халдвараар өвдөж байдаг, түүнийхээ хэрээр бидний дархлаа тогтоц баяжиж байдаг. Хүүхдүүд цэцэрлэгт явахдаа байнга нь нэг ханиаднаас салаад л дараагийн ханиадаар өвдөөд байдаг нь цагаан цаас шиг дархлааны эс нь баяжаагүй байдаг тул вирүс бүрийг биедээ оруулж халдварт өртөж байдаг, дархлаа тогтолцоо нь сайжирч байдаг. Өвдсөн тохиолдолд айхтар хүндэрч, хатгаа болчихгүй эдгээд байвал сайн.
Хал үзэж хашир суусан хүн гэдэг шиг, дархлаа тогтолцоо илүү сайн болж, ханиадны вирүсийн эсрэг санамжийн эсүүдтэй болсоор л байна гэсэн үг юм.
Ер нь бидний биед зовуур илэрч байна гэдэг нь дархлаа тогтолцоо ажлаа сайн хийж байна гэсэн үг. Дархлаа султай хүний биед ямар ч шинж тэмдэг, зовуур илрэхгүй, маш их хүндэрсэн хойно нь оношлогддог тохиолдол байна.
-Томуу, томуу төст өвчнөөс сэргийлэхийн тулд яах ёстой вэ?
Ханиаднаас сэргийлэхийн тулд үндсэн дархлаа тогтолцоо маань маш сайн байх ёстой. Дархлааны дайчин эсүүд буюу цусны цагаан эсүүд олон, хүчтэй байх юм бол вирүсийг тэр дор нь таниад , задлаад , устгаад бие мах бодиос гаргах чадвартай. Тэгэхээр бидний дайчин эсүүд шаардлагатай үедээ хангалттай хэмжээгээр бий болж, очих ёстой газраа очиж, бие махбодийг халдвараас хамгаалах ажлаа сайн хийж чаддаг байх нь чухал.
Ахуй талдаа ханиаднаас сэргийлэхийн тулд гарын ариун цэвэр маш чухал. Жишээ нь гарт наалдсан коронавирүс нь аливаа зүйлд хүрэхгүй бол 9 цаг амьдрах чадвартай, гараа халдваргүйжүүлэгчээр цэвэрлэвэл 15 секундэнд устдаг. Бүрэн бүтэн арьсаар халдвар хүний биед ордоггүй. Зүсэгдсэн, онгорхой биш л бол арьсаар вирүс нэвтрэх боломжгүй. Тэгэхээр халдвар авах гол салстууд нь нүд, ам, хамрын салстууд байдаг. Эдгээр салстуудаас хамгийн эрсдэлтэй нь хамрын салст юм. Эцэст нь сэргийлэхийн тулд гараа угаана, халдваргүйжүүлнэ, салстуудаа сайн хамгаалах буюу нүүрний маскаа зүүнэ. Мөн гэр, ажлын байран дээрээ чийгтэй цэвэрлэгээ сайн хийх шаардлагатай.
Бид байнга чийгтэй цэвэрлэгээ гээд л яриад байдаг боловч иргэд тэр бүр асуудлыг ухаж ойлгохгүй байна. Тайлбарлавал, вирүс нь агаарт цацагдаж байгаад хүндийн жингээрээ доош гадаргуу дээр унадаг. Тэгэхээр ил гадаргуу, шалыг чийгтэй цэвэрлэгээ хийж арчиж байх хэрэгтэй. Шүүрдэх, тоос соруулах нь бужигнуулаад л буусан вирүсыг буцаад л агаарт дээш нь цацчихдаг тул вирүсыг эргэлтэд оруулаад л байгаа үйлдэл юм. Аль болох чийгтэй цэвэрлэгээг тогтмол хийж агаарын сэлгэцэл хийх хэрэгтэй. Агаарын сэлгэлцэл хий гэж зөвлөөд байдаг нь тогтонгшсон агаарыг гаднаас орж ирж байгаа салхи нь доошоо суулгаж өгдөг. Шинэ агаар орж ирлээ вирүсууд хүндийн жингээрээ доошоо гадаргуу дээр буунгуут чийгтэй цэвэрлэгээ хийж гадаргууг цэвэрлэх хэрэгтэй гэсэн үг юм.
ХОЁР. Дэлхий дахинд 20 мянган иргэн томуу, томуу төст өвчнөөр хүндэрч нас баржээ
-Өнөөдөр УГТЭ Томуу, томуу төст өвчин, хатгаатай тэмцэх дэлхийн өдрийг тэмдэглэн өнгөрөөж байна. Энэ ажлын хүрээнд ямар ажлуудыг зохион байгуулж байна вэ?
Бид өмнө жилүүдэд энэ өдрийг өргөн хэмжээнд тэмдэглэн өнгөрүүлдэг байсан бол ковидын нөхцөл байдалтай холбоотойгоор сүүлийн хоёр жилд хумигдмал байдалтайгаар зохион байгуулж байна. Энэ жилийн хувьд бид эмнэлгээр үйлчлүүлж байгаа иргэд болон ажилчиддаа энэ өдрийг сануулж, хүлээлгийн танхим, амбулаторийн үйлчлүүлж байгаа иргэдэд мэдээлэл, зөвлөгөө өгөхөөр бэлдсэн байгаа. Тухайлбал амьдралдаа ямар дадал хэвшлийг хэвшүүлэх вэ, хэрхэн яаж хамгаалах вэ гэх мэт. Энэ үйл ажиллагааг бид тасгийн эмч, ажилчид болон хамтран ажилладаг эрүүл мэндийг дэмжигч байгууллагууд, суралцаж байгаа эмч нартайгаа хамтран зохион байгуулж байна.
-Коронавирүсээр өвдсөн иргэдийн дунд нэг айдас байдаг нь миний уушгинд юм үлдсэн байх вий гээд ам дамжин яригдаж байна. Хүн бүр уушгиа шалгуулах шаардлагатай юу?
-Юуны өмнө нэг тоо баримт дурдъя. 2019-2020 оны судалгаагаар дэлхий дахинд 35 сая хүн томуу, томуу төст өвчнөөр өвдсөн. Үүний 16 сая нь эмнэлэгт хандаж зөвлөгөө авдаг. 380 мянга орчим нь эмнэлэгт хэвтдэг. Үүнээс 20 мянга нь томуу, томуу төст өвчнөөр хүндэрч нас баржээ. Харин коронавирүсээр халдварласан хүний тоо ал хэдийн 250 сая давж, нас баралт 5 сая давсан байна. Томуу, томуу төст өвчний хүндрэл бол уушгины хатгаа юм. Ихэнх хатгааны шалтгаан нь нян, бактери байдаг бол вирүсийн шалтгаант хатгаа нь маш ховор тохиолддог боловч хоруу чанар өндөртэй байдаг буюу өнөөдрийн дэлхий нийтэд тархаад байгаа ковид болчихож байгаа юм. Өмнө нь вирүсийн шалтгаант хатгаа харьцангуй цөөн тохиолддог байсан. Гахайн томуу, тахиан томуу, H1N1 гэх мэт шинэ вирүсүүд гарч ирээд шууд хатгаа болгож бас л дэлхий нийтийг цочроож байсан. Өнөөдрийн хувьд коронавирүсийн шалтгаант өвчлөл дэлхий нийтийг туйлын хүнд байдалд оруулж байна. Коронавирусээр үүсгэгдсэн уушгины хатгаа их хүнд байдлаар явагдвал уушгины хатгаа нь хатуурч үлдэж байна. Үүнээс болж манай улсад амьсгалын дутагдалтай хүмүүс их болж байна, хүчилтөрөгч өтгөрүүлэгч хэрэглэх хүмүүсийн тоо нэмэгдсээр байна. Үүнтэй холбоотойгоор ковидоор өвдсөн хүмүүсийн дунд нэг айдас яваад байгаа нь миний уушгинд юм үлдчих вий гэдэг айдас юм.
Тэгэхээр коронавирүсийн халдвар авсан тохиолдолд уушгины хатгаа болж хүндрээгүй тохиолдолд уушгинд заавал үлдэц сэв тогтохгүй. Хатгаа болсон бол, тэр тусмаа хатгаа нь их хүнд хэлбэрээр явагдсан бол харин хатуурах, зузаарах зэрэг өөрчлөлтүүд үлдэх магадлалтай.
УГТЭ-ийн амбулаторит уушгиний үндсэн кабинетээс гадна ковидын дараах хяналтын кабинет нээгдэн үзлэг хийж байгаа. Тус кабинетаар үйлчлүүлэх иргэдийн тоо буурахгүй байна. Коронавирүсийн халдвар аваад эдгэсэн тохиолдолд зайлшгүй эмчид үзүүлж, зөвлөгөө авах, хянуулах шаардлагатай.
-Баярлалаа
